>>> recenzja książki “Geografia artystyczna Neue Slowenische Kunst. Wieloaspektowość i kolektywizm” Joanny Szczepanik
Pomimo dużego zainteresowania jakim cieszą działania Neue Slowenische Kunst w Polsce (Laibach wydał w tym roku ze środków Nardowego Centrum Kultury płytę z okazji 70. rocznicy Powstania Warszawskiego), dotychczas nie ukazała się tak wnikliwa analiza dyskursu twórczości i historii słoweńskiej grupy jaką jest książka Joanny Szczepanik.
Pierwsze w Polsce opracowanie działań kolektywu NSK jest pozycją, która powinna ucieszyć rzesze osób zainteresowanych kontrkulturą i sztuką krajów byłej Jugosławii.
Joanna Szczepanik proponuje spojrzenie na twórczość grupy z punktu widzenia geografii artystycznej. Stanowisko to charakteryzuje się krytycznym spojrzeniem na czas, miejsce i przestrzeń opisywanych wydarzeń. Perspektywa wymierza ciosy w fakty historii sztuki patrząc na to, co działo się i dzieje nadal w Słowenii z wieloaspektowego spektrum. Autorka zakreśla konteksty patrząc przez pryzmat teorii studiów kulturowych, strukturalizmu i feminizmu. Podkreśla, że celem jej pracy, oprócz przedstawienia historii NSK, jest zwrócenie uwagi na samą metodę mówienia o historii, która według Szczepanik jest obiecującym narzędziem do opisywania zjawisk współczesności.
Po przejściu przez metodologię i szczegółowy opis historii Słowenii, Szczepanik zaczyna opisywać charakterystykę kontrkultury słoweńskiej. Rozdział “Neu Slowensische Kunst. Przedmiot w kontekście” wskazuje na najbardziej interesujący, z perspektywy strategii oporu, rodzaj buntu. NSK, krytykując system władzy i nacisku, wytworzył własną, nieoczywistą opozycję. Nieoczywistą dlatego, że grupa bawi się dobrze znaną estetyką, balansując na granicy znaczeń, ale nie interesuje jej banalny, środkowy palec wymierzony w władze. NSK, kolektyw, który wytworzył system przeciwko systemowi, jest (jak sam się określa) “zorganizowaną kulturowo-polityczną akcją odnowy słoweńskiej sztuki narodowej w Europie, dyktatorską, systematyczną ekspozycją autentycznej przestrzeni kulturowej na styku dwóch światów, negacją duchowej małości i celowym atakiem na budowę kulturowego hegemonizmu Zachodu”1.
Początek XX wieku, lewicująca, jugosławiańska awangarda, a także rosnący w siłę elityzm, rozwój modernistycznej sztuki w latach 60. i późniejsza neoawngarda w swej specyfice są częściami składowymi dyskursu, w jakim powstała koncepcja NSK. Autorka, wymieniając elementy geografii artystycznej, dodaje, że historia powstania kolektywu opiera się głównie o okres upadku reżimu Tita w Jugosławii i o tzw. słoweński syndrom lat osiemdziesiątych.
Oprócz interesującego opisu działań zespołu Laibach, grupy wizualnej IRWIN, teatru NOORDUNG (dawniej Gledališče Sester Scipion Nasice), Novi Kolektivizem, Departamentu Czystej i Stosowanej Filozofii, czyli składowych NSK, Szczepanik zarysowuje inne działania słoweńskiej alternatywy. To jak istotną rolę pełnili podkreśla fakt, że w narodowym muzeum archiwa dotyczące ruchu punkowego stanowią stałą ekspozycję (punk room w Modernej galeriji w Lublanie), a analizą znaczeń ich prac zajmuje się m.in. Sławoj Żiżek (zob. Why are Laibach and NSK not Fascists?).
W rozdziale Geografia artystyczna w twórczości NSK, Szczepanik korzystając z teoretycznych narzędzi Irit Rogoff i Piotra Piotrkowskiego, koncentruje się na wybranych, często efemerycznych, dziełach zespołu. Ich twórczość opiera się głównie o retroawangardę i stosowanie zabiegu nadidentyifakcji. Wpisywanie klasycznych motywów muzycznych czy ikonograficznych, we współczesny (ówczesny w latach 80. i 90.) kontekst oraz subwersywne przechwytywanie symboli totalitaryzmu (komunizmu, faszyzmu) służy ośmieszeniu mechanizmów władzy, a z drugiej strony, jak mówi wcześniej wspomniany Żiżek, zwróceniu uwagi na ich siłę i niebezpieczeństwo, jakie ze sobą niesie. Ich projekty oraz kontrowersje wokół nich przyniosły grupie popularność na (tzw.) Zachodzie. Jednym z najgłośniejszych była akcja sprzedaży paszportów do wymyślonego przez nich fikcyjnego „państwa w czasie” – NSK. W 2007 roku do kolektywu zgłosiło ponad tysiąc osób z Nigerii, w celu zakupu dokumentu. Sytuacja ta, zmusiła Słoweńców do „zmaterializowania” ambasady kolektywu w Londynie i podjęcia próby wyjaśnienia osobom, które chciały zdobyć obywatelstwo NSK, że jest to wyłącznie projekt artystyczny.
Muszę przyznać, że kiedy Wydawnictwo Naukowe Katedra wydało tę książkę popadłam w euforię z samego faktu, że pojawiało się kulturoznawcze opracowanie twórczości słoweńskich artystów. Sięgając do niej jednak po raz drugi, momentami nużący wydawał mi się akademicki język, którego użyła autorka. Jest to niewielkim minusem książki, pomimo tego, że jest to publikacja stricte naukowa można analizować kontrkulturę zgrabniej, tak jak to zrobiła to np. Anna Nacher w Rubieżach kultury popularnej.
“Geografia artystyczna Neue Slowenische Kunst. Wieloaspektowość i kolektywizm” to pierwsza, tak szeroka analiza zjawiska społecznego (bo nie sposób pisać o NSK tylko jako grupie, która na swoim koncie ma szereg projektów), jakim jest słoweński kolektyw. Autorce należy się ukłon za pracę włożoną w podjęcie próby przedstawienia tak rozbudowanego spektrum alternatywy słoweńskiej.
Książka Joanny Szczepanik zdecydowanie powinna odbić się większym echem w mediach, powinna też koniecznie trafić w ręce studentów i studentek kulturoznawstwa. Krytyczne spojrzenie, bardzo szeroki zarys dyskursu twórczości artystycznej kontrkultury daje wiele wskazówek do tego, jak pisać o historii, która nie jest tylko ciągiem faktów.
Joanna Szczepanik, “Geografia artystyczna Neue Slowenische Kunst. Wieloaspektowość i kolektywizm”, Wydawnictwo Naukowe Katedra, Gdańsk 2014
Jagoda Cierniak
materiał fotograficzny: Maya Nightingael
>>> www.powerline-agency.com/artist/laibach
